گنج حکمت

گمان

• اثر: کلیله و دمنه
• ترجمه: نصرالله منشی

گویند که بطّی در آب روشناییِ ستاره می‌دید. پنداشت که ماهی است؛ قصدی می‌کرد تا بگیرد و هیچ نمی‌یافت.

قلمرو فکری:

می‌گویند که مرغابی‌ای در آب روشنایی ستاره می دید. فکر کرد که ماهی است؛ تلاش می‌کرد تا آن را بگیرد اما هیچ ماهی پیدا نمی‌کرد.

قلمرو زبانی:

گویند که بطی در آب روشنایی می‌دید  ß  جمله مرکب:

• گویند  ß  فعل، گذرا به مفعول و متمم، مضارع اخباری (می گویند)؛ جمله هسته
• که  ß  حرف پیوند وابسته ساز؛ جمله پس از آن در نقش مفعولی
• در  ß  حرف اضافه
• آب  ß  متمم قیدی
• روشنایی  ß  مفعول
• می دید  ß  فعل ساده، ماضی استمراری؛ جمله وابسته

پنداشت که ماهی است  ß  جمله مرکب

• پنداشت  ß  فعل، گذرا به مفعول، ماضی ساده؛ جمله هسته
• که  ß  حرف پیوند وابسته ساز؛ جمله پس از آن در نقش مفعولی
• ماهی  ß  مسند
• است  ß  فعل اسنادی، گذرا به مسند، مضارع اخباری؛ جمله وابسته
• حذف نهاد (آن روشنایی ماهی است)

قصدی می‌کرد تا بگیرد  ß  جمله مرکب:

• قصد  ß  مفعول
• می کرد  ß  فعل گذرا به مفعول، ماضی استمراری؛ جمله هسته
• تا  ß  حرف پیوند وابسته ساز؛ جمله پس از آن در نقش قیدی
• بگیرد  ß  فعل تام، گذرا به مفعول، مضارع التزامی؛ جمله وابسته
• حذف مفعول (او را بگیرد)

و هیچ نمی‌یافت  ß  جمله ساده:

و  ß  حرف پیوند همپایه ساز

هیچ  ß  ضمیر مبهم، مفعول

نمی یافت  ß  فعل تام، ماضی استمراری منفی، گذرا به مفعول

قلمرو ادبی:

بط  ß  نماد انسان های خام

روشنایی  ß  استعاره از امید بیهوده

ماهی  ß  استعاره از نتیجه مطلوب

چون بارها بیاموزد و حاصلی ندید، فروگذاشت.

قلمرو فکری:

چون بار‌ها تلاش کرد و نتیجه‌ای نگرفت، از آن کار صرف نظر کرد.

قلمرو زبانی:

چون بارها بیازمود و حاصلی ندید، فروگذاشت  ß  جمله مرکب:

• چون  ß  حرف پیوند وابسته ساز؛ جمله پس از آن در نقش قیدی
• بارها  ß  قید
• بیازمود  ß  فعل تام، ماضی ساده، گذرا به مفعول؛ جمله وابسته
• حذف مفعول
• و  ß  حرف پیوند همپایه ساز
• حاصل  ß  مفعول (ی ناشناس)
• ندید  ß  ماضی ساده
• فروگذاشت  ß  فعل پیشوندی، گذرا به مفعول، ماضی ساده؛ جمله هسته

قلمرو ادبی:

فروگذاشتن  ß  کنایه از ناامید شدن و رها کردن

دیگر روز هرگاه که ماهی بدیدی، گمان بردی که همان روشنایی است؛ قصدی نپیوستی و ثمرات این تجربت آن بود که همه روز گرسنه بماند.

قلمرو فکری:

از روزهای بعد هر بار واقعا در آب رودخانه ماهی می‌دید، گمان می‌کرد (مثل دفعه های قبل) باز هم نور است نه ماهی؛ پس دیگر تلاشی برای شکار ماهی نمی‌کرد، و نتیجه‌ی این تجربه [از روی نادانی] این بود که هر روز گرسنه می‌ماند!

قلمرو زبانی:

دیگر روز هر گاه که ماهی بدیدی، گمان بردی که همان روشنایی است  ß  جمله مرکب:

• دیگر روز  ß  گروه قیدی
• دیگر  ß  صفت مبهم، وابسته پیشین
• هر گاه که  ß  حرف پیوند وابسته ساز
• ماهی  ß  مفعول
• بدیدی  ß  ماضی استمراری(می دید)، گذرا به مفعول؛ جمله وابسته
• گمان بردن  ß  فعل مرکب
• که  ß  حرف پیوند وابسته ساز
• همان روشنایی  ß  گروه اسمی، مسند
• همان  ß  صفت اشاره، وابسته پیشین
• است  ß  فعل اسنادی، گذرا به مسند؛ جمله هسته

قصدی نپیوستی  ß  جمله ساده:

• قصدی  ß  مفعول (ی ناشناس)
• نپیوستی  ß  نمی پیوست، ماضی استمراری منفی

و ثمرت این تجربت آن بود که همه روز گرسنه بماند  ß  جمله مرکب:

• و  ß  حرف پیوند هم پایه ساز
• ثمرت  ß  نهاد
• این تجربت  ß  گروه مضاف الیهی
• این  ß  صفت مضاف الیه
• تجربت  ß  مضاف الیه
• آن  ß  ضمیر اشاره، مسند
• بود  ß  فعل اسنادی، گذرا به مسند، ماضی ساده؛ جمله هسته
• که  ß  حرف پیوند وابسته ساز
• همه روز  ß  گروه اسمی، قید
• گرسنه  ß  مسند یا قید
• بماند  ß  فعل، ماضی ساده؛ جمله وابسته

قلمرو ادبی:

گمان و همان  ß  جناس

ثمرت و تجربت  ß  سجع